«Դրանք ազդեցություններ են, բայց չեն որոշում` հայկակա՞ն է եկեղեցին, թե՞ ոչ»

«Մարաշլյան» ֆոտոստուդիայի հրապարակած ընտանեկան լուսանկարը, որտեղ հայուհին իր օտարերկրացի սևամորթ ամուսնու և երեխայի հետ է՝ հայկական տարազներով, բուռն քննարկումների պատճառ դարձավ: Բազմաթիվ հարցեր բարձրացվեցին` ո՞րն է հայկական ընտանիքը, ինչպե՞ս ենք վերաբերվում խառն ամուսնություններին և այլն: «Հայի գեն» վերտառությունը ստացած քննարկումները թևակոխեցին մեկ այլ փուլ, երբ «Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնության» կոալիցիայի համակարգող, իրավապաշտպան Զարուհի Հովհաննիսյանը, խոսելով վերոնշյալ թեմայի մասին, բարձրացրեց հռետորական հարցեր` հայկական մշակույթի ներկայացուցի՞չ են Փարաջանովն ու Սայաթ-Նովան, հայկակա՞ն են արդյոք Լոռու քաղկեդոնական դավանանքի շրջանին վերաբերող եկեղեցիները: «Լոռվա մարզի հուշարձաններում կան քաղկեդոնական եկեղեցիներ, և հայերը դա համարում են ազգային ժառանգություն, ու մտքներով անգամ չի անցնում, որ դա, օրինակ, բյուզանդական մշակույթի տարրեր ունի կամ վրացական եկեղեցի է»,- ասել է Զարուհի Հովհաննիսյանը:

Վերականգնող-ճարտարապետ ՍՏԵՓԱՆ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԸ, անդրադառնալով վերջին դիտարկմանը, խորհուրդ տվեց նախ և առաջ կարդալ, ուսումնասիրել և իմանալ` ինչ է քաղկեդոնականությունը. «Մենք ժամանակին հեթանոս ենք եղել, քրիստոնեական փուլ ենք անցել, տիեզերաժողովներ են եղել, մի կարճ շրջան (633-726 թթ.) քաղկեդոնական ուսմունքի տիրապետության ժամանակաշրջանում ենք եղել: Չեմ ուզում մանրամասնել պատմական եղելությունները, սակայն ասել, թե եկեղեցին քաղկեդոնական դավանանքին է պատկանել կամ այդ շրջանում է կառուցվել, ուրեմն հայկական չէ, տգիտության դրսևորում է»:

Զարուհի Հովհաննիսյանը նկատել էր, որ Ախթալայի Ս. Աստվածածին եկեղեցու որմնանկարները բյուզանդական օրինակով են արված: Ստեփան Նալբանդյանի կարծիքով` եթե Զարուհի Հովհաննիսյանը դատողություններ է անում որմնանկարներում բյուզանդական ճարտարապետության տարրերի մասին և այդքան քաջատեղյակ է բյուզանդական պատմությանը, պետք է իմանա, որ հայկական ճարտարապետության ազդեցությունը շատ է բյուզանդականի վրա: Ինչո՞ւ պետք է մեր ճարտարապետության վրա բյուզանդականի ազդեցությունը չլինի. «Դրանք ազդեցություններ են, բայց չեն որոշում` հայկակա՞ն է եկեղեցին, թե՞ ոչ: Ախթալայի նշանավոր վանական համալիրը (Պղնձահանք) կառուցվել է որպես առաքելական եկեղեցի, 8-րդ դարում վերափոխվել քաղկեդոնականի, հետագայում՝ նորից առաքելականի: Որմնանկարները կատարվել են, երբ եկեղեցին վերափոխվել է քաղկեդոնականի։ Պետք է պատմությունը կարդալ: Կարևոր է, թե եկեղեցին երբ է կառուցվել, ով է կառուցել և ինչ նպատակով: Եթե կառուցել են հայերը` մեզ համար, ուրեմն հայկական է, եթե կառուցել են հայերը վրացիների համար, վրացական է: Հազարավոր նման օրինակներ ունենք: Հայ ճարտարապետ Թոդոսակը Վրաստանի Ջվարի (Սուրբ Խաչ, 7-րդ դար) նշանավոր տաճարի հեղինակն է, բայց Ջվարին վրացական է, կառուցվել է վրացիների համար: Միջնադարյան նշանավոր ճարտարապետը բազմաթիվ մզկիթներ է կառուցել, այդ թվում՝ Սուլեյմանիե մզկիթը, որի նախատիպը Կոստանդնուպոլսի Սբ Սոֆիայի տաճարն է: Սինանը ազգությամբ հայ է, բայց կառույցները մուսուլմանական են»:

Ճարտարապետն ընդգծեց, որ քաղկեդոնական դավանանքի շրջանին վերաբերող բոլոր հուշարձանները, թե՛ Հայաստանի տարածքում, թե՛ մեր երկրի պատմական սահմաններում, կառուցել են հայերը՝ հայերի համար: Անդրադառնալով «Հայի գենի» մասին քննարկումներին՝ ասաց, որ շատերն էին վրդովված. «Մարդու իրավունքն է, կարող է ամուսնանալ ում հետ ուզում է, բայց նման համեմատություններ անելը ծայրահեղ տգիտություն է: Վրացիները վայնասուն են բարձրացնում, որ Տայքի, Անիի հուշարձանները քաղկեդոնական են, ուրեմն վրացական են: Ես նույնիսկ կարծում եմ, որ միտումնավոր են այս օրինակները մեզանում հանրայնացնում: Ցավում եմ, որ նման դատողություն անողը ճարտարապետների ընտանիքից է»:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ